شماره استاندارد بين المللي كتاب شابك
همه شما با ISBN آشنا هستيد و مي دانيد كه ISBN شماره استاندارد بين المللي كتاب است كه در پشت هر كتابي چاپ شده است. اين کار در سال 1968 شروع شد و هدف از آن شناسايی كتاب و ناشر آن به جهانيان بود. چرا به ارقام احتياج داريم؟ از مزاياي اين ارقام با شما صحبت مي كنیم.
امروزه ISBN اساس هر كتاب را تشكيل می دهد و هيچ ناشری از آن بی نياز نيست. شماره استاندارد بين المللي كتاب مثل شماره تلفن يا شماره پلاك يك اتومبيل است. شماره های تلفن افراد را به هم مرتبط می كند و شماره های ISBN ناشران و خوانندگان را به هم مرتبط مي كند. ISBN فهرستی از كتاب های تجاری را در اختيار ما می گذارد. ما مي دانيم كه هر ساله بیشتر از 300000 عنوان جديد كتاب چاپ می شود و برای دسترسی به اين اطلاعات با حجم زياد فقط به يك دستگاه كامپيوتر نياز داريم. كامپيوترها سريع هستند و نياز به شماره دارند و ما از طريق ISBN اين شماره ها را براي آنها می فرستيم و بهترين راه، كدبندی شماره ها است. مزيت ديگر ISBN اين است كه بوسيله آن، آمار و نمودار اطلاعات فروش را تهيه مي كنيم، مثلا متوجه می شويم كه كتابی خوب فروش رفته و به اين وسيله مي توانيم نيازهاي خريدار را بفهميم. ISBN مزايای ديگری نيز دارد، مثل مديريت، براي مثال می دانيم كه به هر نويسنده ای حق تأليف تعلق گرفته و هم چنين توزيع و سفارش كتاب ها آسانتر انجام می شود.
اكنون می خواهيم در مورد ساختار ISBN صحبت كنيم، هر ISBN دارای 10 رقم است اولين رقم شناسه آن كشور را مشخص مي كند، دومي ناشر، سوم عنوان كتاب و آخرين رقم برای كنترل است. 10 رقم خيلي ساده است ولی متأسفانه ناشران اشتباه می كنند و گاهي 11 و گاهي 9 رقم می نويسند، و گاهی استاندارد ISBN را رعايت نم كنند، گاهي نوشته می شود ISBN، گاهي شماره اشتباه نوشته می شود و كتاب اشتباهی به دست شما می رسد. هر تك نگاشتی بايد تحت پوشش ISBN قرار بگيرد همين طور كتاب های سری و دوره ای و اگر به اشكال مختلف باشد به ISBN نياز دارند، مانند سی دی ها و بعضی از انواع ويدئو كاست ها و دايره المعارف ها كه چند جلدی هستند، نقشه های جغرافيايی، كتاب هايی كه برای نابينايان است هم چنين ديسك های نرم، پايگاه داده ها و كتاب های اينترنتی و تمام نشرهای الكترونيك كه هر يك ISBN های مختلف دارند. استفاده های ديگری هم دارد. مثلا براي ناشر خيلي مهم است كه فهرست كتاب های موجود در انبار خود را داشته باشد. مهمترين چيزی كه برای خواندن ISBN لازم است كدها هستند، كه بر اساس كشورها رديف بندی می شود. كتاب يك پديده جهانی است و در تمام كشورها يافت می شود و براي همين جايی برای آن درست كرده ايم به نام سرزمين كتاب تا حالت جهاني پيدا كند. اگر باركدی با ارقام 8و7و9 شروع شود، نشان مي دهد كه در هند و جاهای ديگر نيست چون اين رقم مربوط به سرزمين كتاب است. پنج رقم آخر ISBN باركد است و با آن مي توانيم طبقه بندی و قيمت كتاب را بخوانيم.
مدیریت ISBN:
مديريت ISBN سه مرحله دارد: مرحله اول ناشر است، اگر ناشر ISBN را درست چاپ كند تمام افراد از اين مزايا استفاده می كنند. مرحله دوم نمايندگی های ISBN در هر كشوری است، كه سيستم كنترل می كنند و آن را راه اندازی می كنند، و در ايران خانه كتاب اين كار را انجام مي دهد. بخش بين المللی ISBN در برلين است، كه كارهای بين المللی را انجام می دهد و اين بخش براي نظارت بر تمام جهان تدارك ديده شده است. مهمترين بخش مؤسسه ، فهرست هاي آن است. اين مؤسسه 000/700 ناشر را در سطح جهان زير پوشش دارد و به شما كمك مي كند با هر ناشري در سطح جهان ارتباط برقرار كنيد، براي مثال اگر بخواهيد با ناشري در روسيه يا كشورهاي ديگر ارتباط برقرار كنيد، پست الكترونيك و آدرس آن ناشر در فهرست ها وجود دارد و به راحتي مي توان با آنها ارتباط برقرار كرد. گاهي زنجيرهاي ISBN باعث درد سر مي شود، چون گيج كننده و به شكل هرم است. اگر ناشران با ISBN همكاري كنند، داراي مزاياي زيادي است. در مراكز نشر و چاپ خانه ها از مرحلة‌اول نشر تا آخرين مرحله واز دست نوشته تا چاپ و تبليغ و توزيع از ISBN استفاده مي شود، مثلا اگر مي خواهيد شاهنامه را در سطح دبستان يا سطوح ديگر جستجو كنيد، لازم نيست كه نام آن را جستجو كنيد و كلمات را پيدا كنيد، فقط همان 10 رقم را چك مي كنيد و آن را پيدا مي كنيد و به اين ترتيب در وقت شما صرفه جويي مي شود و كمتر دچار اشتباه مي شويد. نكته مهم ديگر بررسي مجدد استاندارد ISBN است، به طوري كه ظرفيت نشر الكترونيك را داشته باشد. ما مي خواهيم 10 رقم را به 13 رقم برسانيم به خاطر اين كه نشر الكترونيكي در حال گسترش است و نياز به ارقام بيشتري داريم و در آينده با كمبود رقم مواجه مي شويم. اين مساله را به طرق مختلف مي توان حل كرد، مثلا از 10 رقم به 11 رقم برويم، اما بهتر است كه 13 رقم باشد. به خاطر باركد بايد 13 رقم داشته باشيم. اكثر ناشرانISBN 13 رقمي را هم مي شناسند، پس بهتر است، ISBN 13 رقمي را كه مي شناسند به كار ببريم. نكته مهم ديگر در مديريت ISBN اين است كه به طور رايگان انجام مي شود و حدود 164 كشور عضو آن هستند به طور رايگان فراهم كردن ISBN براي اين كشورها خيلي مشكل است.
ISBN براي استفاده ناشران رايگان است ولي براي راه اندازي چنين سيستمي دولت بايد پول پرداخت كند و براي همين مي خواهيم مبلغي را براي عضويت در ISBN در نظر بگيريم، و اين به عهدة نمايندگي هر كشوري است كه مبلغي را به نمايندگي بين المللي بدهد تا اين سيستم را راه اندازي كند. كه بررسي مجدد آن در رم انجام مي شود.
يكي از استاندارهاي مهم ديگر ISSN است كه نمايندگي آن در پاريس مستقر است كه ناشران را تحت پوشش قرار مي دهد. يكي ديگر از استانداردهاي ديگر شمارة استاندارد بين المللي شنيداري و ديداري است كه براي فيلم به كار مي رود، ISMN شمارة بين المللي استاندارد موسيقي است و براي موسيقي چاپي به كار مي رود. استاندارد ديگر BK است كه براي شناخت محتواي كتاب است ولي زياد موفق نبوده است. استاندارد ديگري كه بسيار موفق بوده، Duo شناسنامة‌ديجيتالي است و به شناسايي موارد الكترونيكي مي پردازد و براي شناسايي نشريات الكترونيكي به خصوص در قسمت On Line تدارك ديده شده است. استاندارد مهم ديگر ، استاندارد بين المللي اثر ISWC براي آثار موسيقيايي قابل لمس است و انتزاعي نيست، مثلا ممكن است، 5000 ضبط از انجام اپراي آيدا اثر جوزپ بردي انجام شده باشد، كه تمام آنها شماره هاي استاندارد دارد، ولي آيدا چون يك اثر منحصر به فرد است، فقط يك شمارة‌استاندارد دارد كه مختص خودش است، چون فقط يك آيدا وجود دارد ولي آن 5000 ضبط، شماره هاي ديگري دارند. تمام اين شماره هاي استاندارد شبكه اي را تشكيل مي دهند كه با هم ديگر ارتباط و در موارد مختلف كاربرد دارند. مثلا وارد يك كتاب فروشي مي شويد و كتاب درسي زيست شناسي را مي خواهيد، ولي كتاب فروش مي گويد: ندارد ولي اگر بخواهيد، سفارش مي دهيم و ساعت خاصي مثلا 10 صبح مشخص مي كند كه در آن ساعت براي خريد كتاب برگرديد. فروشنده در ساعت 5 بعدازظهر توسط ISBN كتاب را پيدا مي كند و عمده فروشي اين ممكن است 400000 از آن را داشته باشد و عمده فروش ديگري 500000 جلد، وقتي به صورت الكترونيكي اين كار را انجام مي دهيم، اطلاعات فورا به انبار رجوع داده مي شود و از ميان چندميليون كتاب، آن كتاب انتخاب مي شود. روي وسيلة حمل و نقل قرار مي گيرد و كامپيوتر آدرس مشتري را روي جلد آن درج مي كند و به طور اتوماتيك بسته بندي مي شود و كاميون ها مي آيند و در نهايت ساعت 1 صبح وقتي كاميون ها پر شدند به سوي مقصد مي روند. ممكن است مقصد آنها دور باشد ولي راننده ها كليد كتاب فروشي را دارند و چون ساعت 4 صبح فروشنده خواب است، را ننده ها در را باز مي كند و كتاب ها را مي گذارند و فروشنده ساعت 9 صبح به مغازه مي آيد و كتاب خريدار را ساعت 10 به او تحويل مي دهد. شايد اين پروسه به نظر شما مثل يك قصه باشد، ولي قصه نيست، بلكه مديريت صحيح است و كتاب فروشي ها از اين سيستم اينترنتي استفاده مي كنند.
سؤال: شماره استاندارد بين المللي كتاب مزاياي بسيار زيادي دارد، آيا مي توان رابطه اي بين ISBN و حق تاليف پيدا كرد.
جواب : ارتباط ISBN و حق تاليف مستقيم است و مزاياي زيادي دارد مثلا پرداخت حق تأليف نويسنده و ناشر در بريتانيا توسط ISBN انجام مي شود، براي مثال مثلا مي گويند فلان كتاب اين قدر به فروش رفته و آمار ميزان فروش كتاب در دست آنها است. در بعضي از كشورها حق قرض يا امانت ملي كتاب نيز وجود دارد.
سؤال: آيا رده ديويي و نگره اي كه از اصول مربوط به كتابداري است در ISBN رعايت مي شود، كه در صورت رعايت براي كساني كه مي خواهند در مورد موضوعات تخصصي مطالعه كنند راهكار بسيار مناسبي خواهد بود.
جواب: اين سؤال جالبي است! ساختار ديويي انسجام مستقيم را در ISBN برقرار مي كند مثلا اگر بخواهيم يك كتاب چاپي را الكترونيكي كنيم در اين موارد ديويي و ISBN هر دو به كار مي رود. حالا در مورد مثلا LC صحبت مي كنيم: اگر مي خواهيم به يك ساختار كتابخانه اي دسترسي پيدا كنيم ، مستقيما نمي توانيم بلكه بايد بوسيلة عامل ديگري اين ارتباط را برقرار كنيم، مثلا ما يك ISBN داريم و مي خواهيم شمارة LC را پيدا كنيم، به برشور پايگاه داده ها توجه مي كنيم كه در آنجا LC وجود دارد و ISBN به آن نشر بخصوص مرتبط مي شود و يك قسمت از آن LC را تشكيل مي دهد.
